Phổ hoạt động của địa phương trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ KH&CN về sở hữu trí tuệ đã được mở rộng và phong phú hơn, ví dụ ở nội dung phân cấp quản lý, địa phương có quyền hạn với việc ghi nhận/xóa tên tổ chức, cá nhân đáp ứng điều kiện kinh doanh dịch vụ đại diện sở hữu công nghiệp; ra quyết định bắt buộc chuyển giao quyền sử dụng sáng chế; xử lý đơn đăng ký hợp đồng chuyển quyền sử dụng đối tượng sở hữu công nghiệp. Một chuyên gia ở Hà Nội cho biết, đại diện sở hữu công nghiệp là một trong những nội dung quan trọng của hoạt động sở hữu trí tuệ, liên quan đến quyền của tổ chức, cá nhân đối với sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí mạch tích hợp bán dẫn, nhãn hiệu, tên thương mại, chỉ dẫn địa lý, bí mật kinh doanh mà mình sáng tạo ra và quyền chống cạnh tranh không lành mạnh. Giữa những phạm vi bao phủ rất rộng của sở hữu công nghiệp và đại diện sở hữu công nghiệp, những nội dung mà địa phương được phân cấp, phân quyền tuy không nhiều nhưng cũng đáng kể và việc thực hiện vai trò quản lý nhà nước với những nội dung đó cũng đòi hỏi năng lực cũng như trách nhiệm của địa phương.

 

Nếu như cộng thêm với các nội dung bảo hộ giống cây trồng được phân cấp phân quyền về quản lý nhà nước trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường, theo Nghị định 131/2025/NĐ-CP và nghị định 136/2025/NĐ-CP, có thể thấy, chưa bao giờ vai trò và trách nhiệm của các địa phương về các hoạt động sở hữu trí tuệ lại lớn đến thế. Liệu các cán bộ của địa phương có thể xử lý được không, nhất là trong điều kiện phải rút ngắn về thời gian xử lý thủ tục hành chính? Đó là lý do mà đại diện Sở KH&CN Nghệ An ngay tại cuộc hội thảo trực tiếp và trực tuyến vào sáng ngày 23/6 đã nêu mối lo ngại của mình “Có thể sẽ có một số hệ lụy xảy ra, bởi có nhiều thủ tục mới trước đây tỉnh chưa quen làm và các điều kiện cơ sở vật chất, nhân lực chưa thể ngày một ngày hai đáp ứng ngay được”, rồi đưa ra một dự báo “ví dụ, đối với việc cấp phó bản văn bằng bảo hộ nay được phân cấp về tỉnh, anh em băn khoăn chưa làm bao giờ, sẽ có vướng mắc”. Đây chỉ là một trong nhiều nỗi lo của các địa phương khi được phân cấp, phân quyền.

 

Phổ hoạt động của địa phương trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ KH&CN về sở hữu trí tuệ đã được mở rộng và phong phú hơn, ví dụ ở nội dung phân cấp quản lý, địa phương có quyền hạn với việc ghi nhận/xóa tên tổ chức, cá nhân đáp ứng điều kiện kinh doanh dịch vụ đại diện sở hữu công nghiệp; ra quyết định bắt buộc chuyển giao quyền sử dụng sáng chế; xử lý đơn đăng ký hợp đồng chuyển quyền sử dụng đối tượng sở hữu công nghiệp.

Những băn khoăn của địa phương

“Thước đo thực chất của cải cách chính là việc đưa các nghị định đi vào cuộc sống, mang lại thay đổi cụ thể trong tổ chức, vận hành bộ máy và phục vụ người dân”, Phó Thủ tướng Nguyễn Hòa Bình nhấn mạnh trong hội nghị công bố 28 Nghị định về phân quyền, phân cấp; phân định thẩm quyền giữa Chính phủ và chính quyền địa phương hai cấp, diễn ra vào ngày 12/6/2025. TS. Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Việt Nam cũng nhận xét trên Cổng thông tin điện tử Chính phủ “Đây không chỉ là một động thái kỹ thuật hành chính, mà là một cuộc cải cách thể chế sâu sắc, thể hiện tư duy đổi mới mạnh mẽ trong quản trị quốc gia. Nếu được thực thi nghiêm túc và đồng bộ, đây có thể trở thành bước ngoặt mở đường cho một nền hành chính hiện đại, hiệu lực, hiệu quả”.

 

Việc đưa các nghị định này vào cuộc sống để mang lại những thay đổi trong vận hành bộ máy và phục vụ người dân được thể hiện trước hết ở việc tiếp nhận, xử lý các đề xuất của cá nhân và tổ chức ở địa phương một cách hiệu quả, nhanh chóng. Đằng sau biểu hiện này chính là sự vận hành của một bộ máy chuyên môn, không chỉ đảm bảo được tính chính xác của quyết định mà còn rút ngắn được quá trình xử lý văn bản theo đúng quy định. Tuy nhiên, việc đảm bảo được song hành cả hai yếu tố này trong quá trình quản lý nhà nước trong các lĩnh vực chuyên ngành là một thách thức với các địa phương, nhất là trong những lĩnh vực mà vốn dĩ đã là “phức tạp của phức tạp” khi đòi hỏi những hiểu biết rất chuyên biệt như các lĩnh vực tiêu chuẩn đo lường chất lượng, năng lượng nguyên tử hay sở hữu trí tuệ. Liệu việc “học thuộc lòng” các khái niệm mới và các nội hàm phức tạp của nó có giúp các địa phương xử lý được muôn vàn tình huống có thể xảy ra trong quá trình hoạt động của các lĩnh vực chuyên môn này không? Trên thực tế, trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ đã xảy ra những trường hợp mà ngay cả các chuyên gia giàu kinh nghiệm cũng phải “vò đầu bứt tóc” để phân định đúng sai và xác quyết một giải pháp khả thi trong điều kiện Việt Nam.

 

Vì vậy không riêng gì Nghệ An, nhiều đại diện các sở KH&CN trên khắp cả nước đều mang nỗi tâm tư của người chưa quen việc hoặc thậm chí chưa hiểu việc bởi chưa từng đảm trách các nội dung công việc đó trước đây. Bên cạnh nỗi lo ngại về việc chưa nắm bắt được nội hàm các khái niệm và các quy trình thủ tục mới, các sở KH&CN địa phương còn mang thêm một nỗi lo khác, đó là liệu có đảm bảo được yêu cầu về mặt thời gian trong xử lý các thủ tục hành chính không? Phó giám đốc Sở KH&CN TPHCM Nguyễn Thị Kim Huệ nêu cụ thể một trường hợp thuộc lĩnh vực tiêu chuẩn đo lường chất lượng mà các cán bộ của Sở KH&CN TPHCM đang rất băn khoăn: Trong lĩnh vực tiêu chuẩn đo lường chất lượng có bốn thủ tục đánh giá sự phù hợp là thử nghiệm, giám định, chứng nhận, và đánh giá hệ thống quản lý chất lượng trên các đối tượng được nêu trong hồ sơ đề xuất như sản phẩm, dịch vụ, nguyên liệu, quy trình, hệ thống… để xem có đáp ứng được các yêu cầu của tiêu chuẩn, quy chuẩn hay những chỉ tiêu kỹ thuật hay không. Trước đây, việc đánh giá sự phù hợp thuộc về các bộ ngành trung ương, nếu thuộc về một lĩnh vực thì thẩm quyền thuộc bộ chuyên ngành còn thuộc về hai lĩnh vực thì thẩm quyền là Bộ KH&CN. Theo nghị định 133, hai nội dung của đánh giá sự phù hợp được phân cấp cho địa phương. “Vậy trong trường hợp đánh giá sự phù hợp thì hồ sơ thủ tục được giải quyết tại sở KH&CN hay tại UBND cấp tỉnh thành?”, bà Nguyễn Thị Kim Huệ đặt câu hỏi tại hội nghị.

 

Một trong những cách hỗ trợ các địa phương làm tốt các nhiệm vụ mới của mình là hoàn thiện cơ sở dữ liệu chuyên ngành do các cơ quan quản lý nhà nước trực thuộc Bộ KH&CN nắm giữ

Câu hỏi của bà Nguyễn Thị Kim Huệ không chỉ gói gọn trong trường hợp của lĩnh vực tiêu chuẩn đo lường chất lượng mà còn bao hàm cả hoạt động trong lĩnh vực KH&CN, cụ thể ở hoạt động dịch vụ đánh giá công nghệ và hoạt động dịch vụ giám định công nghệ bởi có sự tương đồng về quản lý nhà nước, “nếu thuộc một lĩnh vực thì bộ chuyên ngành tiếp nhận còn hai lĩnh vực trở lên thì Bộ KH&CN tiếp nhận”. Việc phân cấp cho địa phương cấp, sửa đổi, bổ sung, cấp lại giấy chứng nhận đủ điều kiện hoạt động dịch vụ đánh giá công nghệ và dịch vụ giám định công nghệ cũng khiến họ phải suy nghĩ là liệu sở KH&CN có thể giải quyết hay không? Hay UBND cấp tỉnh sẽ là bên đảm trách?

 

Những câu hỏi như vậy cần được trả lời và làm rõ các hoạt động này được diễn ra một cách thuận lợi, thông đồng bén giọt như mong đợi, nhất là khi còn tồn tại những điểm chưa thật nhất quán. “Chủ trương của chính phủ là như thế nhưng thực chất vấn đề trong thực tế không phải như thế. Đơn cử như trong điều 48 về cấp giấy chứng nhận đăng ký cung cấp dịch vụ kiểm định, hiệu chuẩn, thử nghiệm phương tiện đo, chuẩn đo lường của Nghị định 133 cần có sự nhất quán trong việc giao thẩm quyền thực hiện cho UBND hay chủ tịch UBND thực hiện”, bà Nguyễn Thị Kim Huệ phân tích. “Thực tế ở địa phương thì việc giao cho UBND sẽ mất rất nhiều thời gian hơn giao cho chủ tịch UBND bởi nếu trình lên UBND thì sẽ phải xin ý kiến của thành viên UBND nữa. Giờ gấp rút về thời gian rồi lại phải giao cho người có thẩm quyền xử lý nữa thì không thể nào kịp được”.

Đâu là giải pháp?

Mặc dù thời gian từ lúc ban hành các nghị định về phân cấp, phân quyền đến lúc các nghị định này có hiệu lực chỉ diễn ra trong vòng một tháng nhưng đó chưa phải là thách thức lớn nhất với các địa phương. Một cuộc cải cách và tổ chức bộ máy địa phương cũng đang song song diễn ra, đó là tinh gọn bộ máy hành chính theo mô hình chính quyền hai cấp - tổ chức chính quyền địa phương chỉ bao gồm hai cấp hành chính và sáp nhập tỉnh, thành từ 63 tỉnh, thành phố thành 34 tỉnh thành. Vì vậy, ở cấp địa phương, trong cùng một thời điểm “vừa chạy vừa xếp hàng” đã phải tiếp nhận rất nhiều vai trò mới và phạm vi hoạt động mới.

 

Đây là lý do mà Thứ trưởng Bộ KH&CN Bùi Hoàng Phương đề nghị các Sở KH&CN địa phương rà soát và nghiên cứu một cách kỹ lưỡng các nội dung liên quan đến phân cấp, phân quyền ở các lĩnh vực khác nhau trong hoạt động KH&CN mà Nghị định số 132 và 133 đề cập, qua đó nhận diện những vấn đề và nội dung bất cập hoặc chưa phù hợp, chưa đầy đủ thông tin để báo cáo với Bộ KH&CN. Trên cơ sở đó, Bộ KH&CN sẽ xem xét, xử lý, hướng dẫn trong phạm vi thẩm quyền, hoặc trình Chính phủ điều chỉnh quy định, nếu cần thiết.

 

Để thúc đẩy quá trình nghiên cứu và tìm hiểu một cách rốt ráo các vấn đề thuộc nhiều chuyên ngành khác nhau của các sở KH&CN địa phương, thứ trưởng Bùi Hoàng Phương giới thiệu trợ lý ảo AI, một ứng dụng trí tuệ nhân tạo do Bộ KH&CN đặt hàng Tập đoàn Bưu chính viễn thông Việt Nam và Tập đoàn công nghiệp – viễn thông Viettel xây dựng nhằm hỗ trợ cán bộ, công chức chính quyền địa phương có thể tra cứu, xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và quy trình thực hiện công vụ theo các quy định mới đã được phân cấp, phân quyền. Đó cũng là một nguồn hỗ trợ thông tin kịp thời cho các cán bộ địa phương trong quá trình tra cứu, tìm hiểu các quy định và thủ tục hành chính liên quan đến các nội dung mới được phân cấp, phân quyền. “Mặc dù trợ lý ảo AI này mới đang trong quá trình hoàn thiện và có thể chưa đáp ứng được yêu cầu một cách đầy đủ nhưng khi càng được dùng nhiều, càng được huấn luyện nhiều thì nó sẽ ngày một thông minh và cung cấp thông tin tốt hơn”, ông nói.

 

Một trong những cách thức quan trọng nhất để hỗ trợ các địa phương trong việc làm tốt các nhiệm vụ mới của mình là cơ sở dữ liệu chuyên ngành do các cơ quan quản lý nhà nước trực thuộc Bộ KH&CN nắm giữ, ví dụ cơ sở dữ liệu liên quan đến ba nội dung được phân cấp trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử (bao gồm cấp giấy phép sử dụng thiết bị bức xạ chụp cắt lớp vi tính, thiết bị bức xạ phát tia X, phân tích nhiễu xạ tia X, soi bo mạch, soi hiển vi điện tử, soi kiểm tra an ninh; cấp giấy chứng chỉ nhân viên bức xạ trong sử dụng các thiết bị này và khai báo về các thiết bị) thuộc thẩm quyền của Cục An toàn Bức xạ và hạt nhân. Tuy nhiên, hiện tại, cơ sở dữ liệu số mà Cục An toàn bức xạ và hạt nhân quản lý vẫn trong quá trình xây dựng trên một nền tảng với mục tiêu “đầy đủ các trường dữ liệu, trong đó có thông tin cấp phép mà địa phương cần để các địa phương có thể truy cập, tra cứu”, ông Nguyễn Hoàng Linh, Cục phó Cục An toàn bức xạ và hạt nhân, cho biết.

 

Rõ ràng, quá trình phân cấp, phân quyền cho các địa phương sẽ chỉ thực sự suôn xẻ nếu như trợ lý ảo AI hỗ trợ cán bộ trở nên thuần thục cũng như hệ thống cơ sở dữ liệu chuyên ngành sẵn sàng cho truy cập, thuận lợi trong tra cứu, trích xuất thông tin.

 

Ở thời điểm này, vẫn còn quá sớm để đi đến một dự đoán nào. Tuy vậy có thể thấy quá trình tiếp nhận các nhiệm vụ mới và học hỏi những kiến thức mới của các cán bộ địa phương không phải là một quá trình đơn độc. Mặc dù về nguyên tắc, với những khía cạnh hoạt động chuyên ngành đã được phân cấp, phân quyền về địa phương sẽ hoàn toàn cho địa phương xử lý và tiếp nhận nhưng Bộ KH&CN sẽ xây dựng các văn bản khuyến nghị cách thức thực hiện trong từng lĩnh vực cụ thể, bà Nguyễn Như Quỳnh, Vụ trưởng Vụ Pháp chế giải thích. Trước nỗi băn khoăn của Sở KH&CN TPHCM, Sở KH&CN Hà Nam, Sở KH&CN Hưng Yên… về trường hợp UBND tỉnh, thành xử lý hay sở KH&CN xử lý các hồ sơ trong các lĩnh vực tiêu chuẩn đo lường chất lượng, sở hữu trí tuệ…, bà cho rằng có một giải pháp là cơ chế ủy quyền. “UBND tỉnh hoàn toàn có quyền ủy quyền cho cấp dưới thực hiện”. Nhằm hướng dẫn cho các sở KH&CN địa phương, bà cho biết “Chúng tôi sẵn lòng hỗ trợ địa phương về ủy quyền trong những trường hợp cụ thể”.

 

Đi kèm với các khuyến nghị mà Bộ KH&CN sẽ xây dựng và soạn thảo, các sở KH&CN địa phương đề nghị Bộ KH&CN thêm một bước nữa nhằm hỗ trợ địa phương, đó là hướng dẫn tập huấn. “Hà Nội chỉ có một ý kiến bổ sung là trước khối lượng thủ tục hành chính rất lớn mà các địa phương tiếp quản, Bộ KH&CN nên sớm tổ chức các lớp tập huấn hướng dẫn để địa phương có thể học hỏi”, đại diện sở KH&CN Hà Nội nêu. Ngay tại hội nghị, đại diện Ủy ban Tiêu chuẩn đo lường chất lượng và Cục Sở hữu trí tuệ phản hồi sẽ sớm tổ chức các khóa tập huấn này trước ngày 1/7/2025 để các địa phương kịp thời nắm bắt.

 

Dĩ nhiên, ở đâu đó vẫn còn rất nhiều lo ngại là liệu địa phương “ôm hết” các nội dung được phân cấp phân quyền không? Có thể trong một số lĩnh vực nhất định mà các địa phương chưa đủ năng lực chuyên môn, họ sẽ cần đến sự hỗ trợ đồng hành của Bộ KH&CN. Đơn cử như một chuyên gia đưa ra nhận xét là ông băn khoăn về nội dung kiểm tra nghiệp vụ giám định sở hữu công nghiệp vì địa phương khó có năng lực tổ chức những kỳ thi như vậy. Có lẽ, giải pháp khả thi nhất ở đây là địa phương đứng ra tổ chức cuộc thi còn Cục Sở hữu trí tuệ sẽ đảm trách nội dung chuyên môn. Có lẽ, chúng ta sẽ phải chờ đến câu trả lời từ thực tiễn.