Theo các chuyên gia, chính sách là yếu tố then chốt thúc đẩy đổi mới sáng tạo, từ xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp đến thương mại hóa kết quả nghiên cứu

Chia sẻ tại Diễn đàn Chính sách khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, chiều 1/10, Giáo sư Tsuyoshi Usagawa, Đại học Kumamoto (Nhật Bản), cho biết để hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, trường đại học và doanh nghiệp. Trong đó, chính sách đóng vai trò thúc đẩy.

Ông chỉ ra ba hướng đổi mới phổ biến: hình thành startup dựa trên nghiên cứu tại trường đại học, doanh nghiệp đặt hàng nghiên cứu hoặc từ ý tưởng cộng đồng qua các cuộc thi.
 

Chip bán dẫn - Sản phẩm công nghệ tại Triển lãm Đổi mới sáng tạo VIIE 2025, tháng 10/2025. Ảnh: Lưu Quý

Theo ông Usagawa, thách thức của quá trình đổi mới là khoảng trống từ nghiên cứu trong phòng thí nghiệm đến giai đoạn thương mại hóa. Để vượt qua, Nhật Bản dùng cơ chế gây quỹ cộng đồng (crowdfunding), dưới sự bảo trợ của trường đại học hoặc thiết kế chính sách tài trợ đặc thù.

Việc trao quyền tự chủ cho các đại học từ năm 2004 cũng giúp nước này mở rộng hợp tác, thương mại hóa tài sản trí tuệ và hình thành nhiều startup công nghệ. "Thanh niên có tiềm năng lớn để tạo ra đổi mới, nhưng cần được trao cơ hội và môi trường thuận lợi. Muốn có đổi mới, phải đầu tư cho nghiên cứu và quản lý tốt tài sản trí tuệ", ông nói.
Chia sẻ câu chuyện Việt Nam, ông Đặng Đức Anh, Phó Viện trưởng Nghiên cứu Chính sách và Chiến lược - Ban Chính sách, chiến lược Trung ương, cho rằng năng suất lao động đang tăng chậm, trong khi khoảng cách với các nước phát triển còn xa. Ông nhận định đổi mới sáng tạo là yếu tố sống còn để dịch chuyển mô hình tăng trưởng từ lao động giá rẻ sang dựa vào tri thức và hiệu quả.

Tuy vậy, theo ông quá trình đổi mới sáng tạo của Việt Nam còn nhiều hạn chế: công nghệ sản xuất phụ thuộc nhập khẩu, năng lực nghiên cứu phát triển (R&D) thấp, doanh nghiệp nhỏ và thiếu vốn, thiếu nhân lực chất lượng cao, tỷ lệ chuyển giao công nghệ từ FDI hạn chế.
 

Tốc độ tăng năng suất lao động Việt Nam có xu hướng giảm dần. Số liệu: Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM)

Theo ông Đức Anh, để khắc phục, cần xây dựng chiến lược phát triển công nghiệp nền tảng dựa trên đổi mới sáng tạo, tăng tự chủ công nghệ qua đầu tư R&D, ưu đãi thuế, phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm và hoàn thiện hệ sinh thái đổi mới sáng tạo với các vườn ươm, kết nối quốc tế.

Ông đề xuất một số chính sách, trong đó có phát triển doanh nghiệp lớn trong các ngành công nghiệp, nhất là công nghiệp nền tảng, thông qua một số chính sách vượt trội; phát triển công nghiệp gắn với hạ tầng trọng điểm quốc gia; hỗ trợ chuyển đổi số và công nghệ cho doanh nghiệp vừa và nhỏ...

Ở cấp địa phương, Đà Nẵng được coi là ví dụ điển hình cho việc biến chính sách thành động lực. Ông Hồ Quang Bửu, Phó Chủ tịch UBND thành phố, cho biết địa phương 14 năm liên tiếp dẫn đầu chỉ số sẵn sàng cho phát triển và ứng dụng Công nghệ thông tin và Truyền thông (Vietnam ICT Index). Trong giai đoạn 2021-2025, thành phố thu hút hơn 2 tỷ USD đầu tư công nghệ, tạo 20.000 việc làm chất lượng cao.
 

Phó Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng Hồ Quang Bửu. Ảnh: Thùy Linh

Theo ông Bửu, một trong những giải pháp đột phá được Đà Nẵng áp dụng để thúc đẩy đổi mới sáng tạo là áp dụng các cơ chế chính sách đặc thù, như miễn thuế cho nhân lực và doanh nghiệp công nghệ, hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo, cho phép thử nghiệm có kiểm soát các giải pháp công nghệ mới.

Từ những chính sách này, thành phố đã có 8 dự án thử nghiệm đột phá. Tiêu biểu là Basal Pay - dự án chuyển đổi tài sản mã hóa đầu tiên tại Việt Nam được cấp phép thử nghiệm, dự án Không gian khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Đà Nẵng quy mô 500 tỷ đồng.

Bên cạnh các chính sách mới, Đà Nẵng cũng tập trung phát triển hạ tầng khoa học công nghệ, cụ thể là các dự án công viên phần mềm, trung tâm dữ liệu vùng, là nơi các tuyến cáp quang biển cập bờ. Ngoài ra, địa phương này còn thúc đẩy phát triển chính quyền số, ứng dụng AI, Big Data, tự động hóa quy trình hành chính công. Theo ông Bửu, "đổi mới sáng tạo không phải lựa chọn mà là mệnh lệnh phát triển".

Khép lại diễn đàn, Cục trưởng Đổi mới sáng tạo Nguyễn Mai Dương cho biết, cơ quan quản lý sẽ lắng nghe, tiếp thu ý kiến đóng góp của các đại biểu, diễn giả, từ đó thể chế hóa thành các chính sách cụ thể để thúc đẩy đổi mới sáng tạo ở Việt Nam.

Theo VnExpress