Trong ASEAN, khái niệm đổi mới sáng tạo bao trùm đã được triển khai với nhiều mức độ khác nhau, tích cực nhất phải kể đến Philippines. Các trường đại học của nước này đi tiên phong về đổi mới sáng tạo bao trùm, chẳng hạn, Đại học Ateneo de Manila thành lập Trung tâm Đổi mới sáng tạo Ateneo để triển khai công nghệ lọc nước chi phí thấp ở vùng sâu, vùng xa và kiểm soát chất lượng thủy sản nhằm đối phó với bệnh dịch của cá. Hay như Đại học De La Salle triển khai dự án phát triển trạm thủy điện nhỏ cho các xã miền núi.

Trường đại học - cái nôi của đổi mới sáng tạo bao trùm

Mặc dù đổi mới sáng tạo bao trùm là một xu hướng mới xuất hiện gần đây ở Việt Nam, nhưng lý luận về phát triển xã hội hài hòa và chia sẻ lợi ích phát triển trên cơ sở công bằng cho tất cả mọi người luôn chiếm ưu thế. Chúng nằm trong các chính sách lớn của quốc gia như chương trình xóa đói giảm nghèo, chương trình tam nông, chương trình giáo dục cho mọi người, các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ, các dự án hỗ trợ ứng dụng và chuyển giao tiến bộ khoa học cho các vùng nông thôn miền núi phối hợp giữa Bộ KH&CN và Bộ NN&PTNT v.v

Đại học, nơi tạo ra tri thức và cung cấp công nghệ, vốn dĩ phải là cái nôi của đổi mới sáng tạo bao trùm.

Nhưng, “Khi nói đến các đổi mới sáng tạo từ trường đại học, chúng ta nghe nhiều đến các công nghệ thời thượng như trí tuệ nhân tạo AI, trợ lý ảo chatbot, blockchain, in 3D, xe tự lái, thực tế ảo VR/AR hơn là những sản phẩm như nhà cộng đồng cho đồng bào dân tộc thiểu số, điện mặt trời cho vùng nông thôn hay thảo dược từ các bài thuốc dân gian,” PGS. Trần Ngọc Ca nhận xét. “Điều này cũng dễ hiểu vì tư duy ‘high-tech’ để tạo ra sức cạnh tranh và tăng trưởng kinh tế kiểu OECD luôn hấp dẫn và lấp lánh hơn nhiều.”

Đổi mới sáng tạo bao trùm giống như một nhánh rất cụ thể của đổi mới sáng tạo, dù mô hình hoạt động của chúng hơi khác. Trong khi đổi mới sáng tạo tập trung phát triển những ý tưởng mới, thì đổi mới sáng tạo bao trùm chú trọng việc đảm bảo rằng những ý tưởng này có thể tiếp cận và mang lại lợi ích cho tất cả mọi người.

Vì những đổi mới sáng tạo bao trùm liên quan mật thiết đến bối cảnh và người dân địa phương nên tác giả của các đổi mới sáng tạo đó phải có sự gắn kết với cộng đồng rất lớn. Do vậy, quá trình thực hiện các đổi mới sáng tạo bao trùm không theo khuôn mẫu và phải lặp đi lặp lại với sự tham gia của nhiều bên liên quan khác nhau. Ngược lại, quá trình của đổi mới sáng tạo đi theo lộ trình tuần tự, bắt đầu từ việc tạo ra ý tưởng đến triển khai và thương mại hóa.

Đổi mới sáng tạo được đánh giá dựa trên các tiêu chí như tính mới, tính sáng tạo và tiềm năng thương mại. Nhưng đổi mới sáng tạo bao trùm cần được đánh giá dựa trên các tiêu chí bổ sung, chẳng hạn như tính bao trùm, tính công bằng và tác động xã hội. Cuối cùng, đổi mới sáng tạo có thể được áp dụng cho bất kỳ lĩnh vực nào; còn đổi mới sáng tạo bao trùm tập trung vào các lĩnh vực có tác động xã hội cao như giáo dục, y tế, và môi trường.

Lấy một ví dụ cụ thể, một nhóm nghiên cứu có thể chiết xuất những hoạt chất tốt nhất trong bài thuốc cổ truyền của người Dao đỏ để tạo ra các sản phẩm gel mới dễ vận chuyển và sử dụng hơn. Đó là một đổi mới sáng tạo đáng ca ngợi. Nhưng khi nhóm nghiên cứu đó bắt tay với cộng đồng địa phương để thiết lập nên các vùng trồng tiêu chuẩn, hỗ trợ người dân bản địa về giống và công nghệ trồng trọt, xây dựng một công ty chung mà cổ đông của nó gồm cả người dân trong cộng đồng và chính quyền địa phương để sản xuất và thương mại hóa sản phẩm, đồng thời đăng ký tài sản trí tuệ để bảo vệ cộng đồng dân tộc thiểu số đó khỏi bị ảnh hưởng bởi những bên sao chép đang khai thác giá trị của những bài thuốc mà không có sự đền đáp xứng đáng cho cộng đồng - đó là một nỗ lực đổi mới sáng tạo mang tính bao trùm. Và đây chính xác là những gì mà nhóm nghiên cứu của TS. Trần Văn Ơn và các đồng nghiệp tại Trường Đại học Dược Hà Nội đã lặng lẽ thực hiện trong gần 10 năm qua. Bằng cách đưa cộng đồng bản địa vào chuỗi giá trị sản phẩm thảo dược - trong đó có cây thuốc tắm - các nhà nhiên cứu không chỉ thúc đẩy được lợi ích kinh tế cho cộng đồng địa phương mà còn thúc đẩy cả những giá trị xã hội và văn hóa cốt lõi của cộng đồng.