Khác với mọi năm, năm 2024 đánh dấu những chuyển động khác biệt trong đời sống KH&CN, từ khoa học cơ bản đến khoa học ứng dụng và phát triển công nghệ. Những con đường phát triển mới bắt đầu được mở ra từ các chuyển động đó, không chỉ dành cho các tổ chức KH&CN ở lĩnh vực công mà còn tạo cơ hội cho các tổ chức KH&CN ở lĩnh vực tư.

 

Việc KH&CN Việt Nam có tận dụng được các cơ hội đó hay không còn phụ thuộc vào sự sẵn sàng của các chính sách khác nhau, đặc biệt là Luật KH&CN và đổi mới sáng tạo – dự kiến sẽ được trình Quốc hội và chính phủ vào năm 2025 – cùng một số Nghị định được sửa đổi, cũng dự kiến trình các cấp phê duyệt vào năm 2025.

Thông qua thảo luận và tư vấn của các nhà khoa học, chuyên gia giàu kinh nghiệm ở trong và ngoài nước, báo Khoa học và phát triển đã lựa chọn năm sự kiện KH&CN của năm 2024, những sự kiện mà khi soi vào đó, chúng ta có thể thấy được những nét chính của cả bức tranh hoạt động KH&CN 2024 tại Việt Nam.

1. Nghị quyết của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia

Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, do Tổng Bí thư Tô Lâm ký ban hành, hướng đến việc tạo ra những xung lực mới, qua đó đưa đất nước đạt được mục tiêu đến năm 2030 trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao, đến năm 2045, trở thành nước phát triển, thu nhập cao.

Tiếp nối quan điểm coi KH&CN là quốc sách hàng đầu của các giai đoạn trước, Nghị quyết 57 mở rộng thêm vai trò của KH&CN khi bổ sung những nội hàm mới là đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia nhằm cập nhật và theo dòng phát triển của thế giới.

 

Các vấn đề nền tảng cho phát triển KHCN đã được nhấn mạnh trong văn bản quan trọng này, một số nhà quản lý khoa học cho rằng văn bản đã mở ra những niềm hy vọng mới cho ngành KH&CN Việt Nam, đem lại vị thế mới trên lộ trình phát triển khi dẫn ra một số điểm: kinh phí chi cho R&D đạt 2% GDP, trong đó kinh phí từ xã hội chiếm hơn 60%; bố trí ít nhất 3% tổng chi ngân sách hằng năm cho phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia và tăng dần theo yêu cầu phát triển.

 

Nguồn nhân lực nghiên cứu đạt 12 người trên một vạn dân; có từ 40 - 50 tổ chức KH&CN được xếp hạng khu vực và thế giới; số lượng công bố quốc tế tăng trung bình 10%/năm; số lượng đơn đăng ký sáng chế, văn bằng bảo hộ sáng chế tăng trung bình 16 - 18%/năm, tỉ lệ khai thác thương mại đạt 8 - 10%...

Với quyết tâm thực hiện các mục tiêu này, Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số được thành lập, do Tổng Bí thư Tô Lâm làm Trưởng Ban, và thành lập Hội đồng Tư vấn Quốc gia về Phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và Chuyển đổi số.

2. Tái khởi động chương trình điện hạt nhân

Sau gần một thập niên tạm dừng, chương trình phát triển điện hạt nhân đã được chính thức khởi động, sau các cuộc thảo luận ở Quốc hội và Chính phủ. Trong bối cảnh thế giới phục hưng điện hạt nhân và coi đó là một nguồn năng lượng xanh, Việt Nam không thể bỏ lỡ cơ hội có được một nguồn năng lượng ổn định trong cơ cấu năng lượng quốc gia, góp phần đạt mục tiêu đưa phát thải về không vào năm 2050.

 

Việc trở lại với điện hạt nhân còn mang nhiều ý nghĩa với Việt Nam, một quốc gia đang đặt các mục tiêu phát triển kinh tế, giữ vững an ninh quốc phòng và tạo ra những tiềm lực mới cho đất nước. Bởi lẽ, việc làm chủ một công nghệ đòi hỏi những tiêu chuẩn cao và khắt khe như công nghệ hạt nhân sẽ đem lại sự lớn mạnh về KH&CN, năng lực công nghiệp và năng lực của nguồn nhân lực ở nhiều lĩnh vực khác nhau.