Tại buổi Tọa đàm “Đổi mới văn hóa dạy và học toán” do VIASM tổ chức sáng 2/8, PGS.TS. Tôn Thân, nguyên Trưởng phòng Toán - Tin, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, chia sẻ: Văn hóa dạy và học toán có nghĩa là dạy và học toán theo tinh thần, tư tưởng, phương pháp, tư duy của toán học. Tuy nhiên, ông đánh giá việc dạy và học toán hiện nay vẫn chưa theo văn hóa này, mà “vấn đề nổi cộm nhất là phương pháp dạy học”.

 

Trong khi “giáo viên là yếu tố quyết định thắng thua của giáo dục” như khẳng định của PGS.TS. Nguyễn Vũ Lương, Trường THPT chuyên Khoa học tự nhiên, Trường ĐH Khoa học tự nhiên, ĐH Quốc gia Hà Nội, khâu bồi dưỡng phương pháp dạy học cho giáo viên lại thường không được tính đến và nặng tính phong trào, PGS.TS. Tôn Thân nhận xét. “Ví dụ nói đổi mới phương pháp dạy học thì ai cũng nghĩ phải là chia lớp ra làm nhiều nhóm để thảo luận, dùng nhiều phương tiện dạy học như trình chiếu, dụng cụ…” Các cuộc thi chọn giáo viên dạy giỏi cũng đang rơi vào tình trạng hình thức, “thậm chí có trường hợp dạy trước bài để học sinh lên lớp là giơ tay răm rắp, rồi thầy chỉ đúng những em đã định trước”. “Việc dạy hình thức như vậy làm cho học sinh không hứng thú học toán. Vẫn còn tình trạng thầy đọc trò chép, học sinh học thụ động”, ông nói.

 

Một khâu khác mà PGS.TS. Tôn Thân đánh giá đang “rất yếu” là công tác kiểm tra, đánh giá học sinh. Ông cho rằng dạy toán thực chất là dạy cho học sinh các tư duy toán học như tư duy logic, tư duy chính xác, tư duy chặt chẽ, tư duy hệ thống, nhưng cách kiểm tra hiện tại lại chưa đánh giá được những tư duy này. Nhiều trường, kể cả các trường chuyên, vẫn dạy theo kiểu “sôi kinh nấu sử” phục vụ các kỳ thi, vì vậy các em “được học nhiều bài toán rất khó, rất lắt léo nhưng chỉ nặng về kỹ thuật, mẹo mực chứ ít vấn đề tư duy”, ông cho biết. Việc “lạm dụng” hình thức thi trắc nghiệm càng làm việc dạy và học các mẹo mực để chọn được đáp án đúng trở nên phổ biến hơn.

 

Việc đánh giá như vậy sẽ tạo ra những kết quả ảo, không chọn ra được những học sinh có năng lực thực sự về toán mà chỉ chọn ra những “thợ giải toán”, PGS.TS. Tôn Thân nói. “Những em này có thể giải được những bài toán rất khó, nhưng những bài toán cuộc sống thì không giải được” do thiếu khả năng vận dụng các tư duy, kiến thức toán học vào thực tế. Toán học vì thế với các em vẫn sẽ là môn học trừu tượng, khô khan, xa vời và ít gây hứng thú.

 

PGS.TS. Tôn Thân cho rằng điều quan trọng là phải khơi lại niềm cảm hứng học toán cho học sinh: “Viện Khoa học Giáo dục đề xuất rất nhiều phương pháp dạy toán, nhưng bản thân tôi qua nhiều năm dạy học chỉ tâm đắc một câu là ‘Đừng bắt học sinh uống, hãy làm cho các em khát’.” Người thầy không áp đặt kiến thức cho học trò mà, bằng nghệ thuật sư phạm của mình, phải truyền cảm hứng và khơi dậy niềm đam mê học tập, mong muốn được tìm tòi, khám phá, thậm chí là khao khát kiến thức nơi học sinh. “Thầy biến ý đồ dạy học của mình thành nhu cầu học của trò. Thầy biến những cái học trò bắt buộc phải học, phải làm thành những cái học trò muốn học, muốn làm”, ông tâm huyết chia sẻ. “Khi đã khát thì học sinh phải tìm mọi cách giải cơn khát đó”.

 

Vậy người thầy có thể làm gì để khơi dậy “cơn khát” học toán cho học sinh? TS. Trần Nam Dũng, Trường Phổ thông Năng khiếu, ĐH Quốc gia TP. HCM, cho rằng cần sự chuyển đổi trong vai trò của người thầy, không chỉ đơn thuần là truyền đạt kiến thức mà còn là truyền cảm hứng, lôi kéo học sinh tham gia vào quá trình học tập, “thầy giữ vai trò chủ đạo, còn trò giữ vai trò chủ động”. Trong thời đại mà học sinh có thể dễ dàng tiếp cận rất nhiều chương trình, tài liệu tự học, thậm chí có thể học từ “người thầy” trí tuệ nhân tạo (AI) có khả năng giải toán vượt trội so với con người, thì năng lực khơi gợi cảm hứng và dẫn dắt quá trình học tập cho học sinh của người thầy càng cần thiết hơn. Theo ông, mặc dù AI cũng có thể giao tiếp, đưa ra lời khen hay động viên học sinh trong quá trình học nhưng không bao giờ “tinh tế”, “cảm xúc” như những tương tác thầy - trò trực tiếp, những tiếng “ồ” lên khi học sinh hiểu bài, hay cảm giác khi “tôi vừa đặt viên phấn xuống thì học sinh vỗ tay” trước một lời giải hay cho một bài toán khó.

 

TS. Trần Nam Dũng chia sẻ một phương pháp mà ông thường áp dụng để giúp học sinh hứng thú học toán hơn là nguyên tắc 70/30. Trong đó, 70% nội dung giảng dạy là những nội dung mà các giáo viên đã rất quen thuộc để các thầy cô có thể dạy một cách vững vàng, tự tin và hấp dẫn nhất, 30% nội dung còn lại sẽ là những nội dung mới để cả giáo viên và học sinh cùng khám phá, suy ngẫm và tạo bất ngờ.

 

Khi học sinh đã muốn học toán thì người thầy cần giúp các em hiểu đúng bản chất, không vội vã đi ngay vào những vấn đề kỹ thuật lắt léo, như nhắn nhủ của GS. Ngô Bảo Châu, Giám đốc Nghiên cứu, VIASM. “Việc giải một bài toán không chỉ đơn thuần là tìm ra đáp số, thậm chí không đơn thuần là giải đúng mà phải đưa một lời giải trong sáng, dễ hiểu, đúng bản chất và sâu sắc nhất có thể. Đặc biệt trong thời đại AI, những bài toán phức tạp thì chúng ta không thể làm nhanh bằng máy tính được, nên việc hiểu bài toán là việc của chúng ta. Cố gắng hiểu mãi mãi là việc của con người, không phải việc của máy”, ông nói. Vì vậy, việc kiểm tra, đánh giá học sinh cũng không thể theo hướng quá chú trọng vào trắc nghiệm, tìm ra đáp số như hiện nay mà nên khuyến khích các em thể hiện quá trình suy nghĩ, tư duy của mình qua hình thức kiểm tra tự luận, hay tốt hơn nữa là vấn đáp để có thêm sự trao đổi giữa thầy và trò.

 

Về công tác bồi dưỡng phương pháp dạy học cho giáo viên môn Toán, PGS.TS. Nguyễn Vũ Lương đề nghị Bộ GD&ĐT khôi phục lại chương trình đào tạo thường niên cho giáo viên toàn quốc, giúp các thầy cô có cơ hội giao lưu và tiếp cận những kiến thức, phương pháp mới từ giáo viên ở các viện toán, trường đại học. “Một giáo viên giỏi sẽ nhân ra rất nhiều giáo viên giỏi, rất nhiều giáo viên giỏi sẽ nhân ra rất nhiều học sinh giỏi. Người thầy giỏi rất quan trọng, nhưng người thầy làm cho trò giỏi là cả một nghệ thuật, và cái này chúng ta phải chia sẻ kinh nghiệm cho nhau”, ông nói.

 

PGS.TS. Tôn Thân thì cho biết Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam có nhiều luận án tiến sĩ đề xuất các đổi mới trong phương pháp dạy và học toán, cần có chiến lược tận dụng hiệu quả và đưa những đề xuất này vào triển khai, bồi dưỡng thực tiễn. Ông cũng bày tỏ mong muốn có sự ổn định trong chương trình giáo dục phổ thông và các bộ sách giáo khoa để nhà trường, giáo viên và học sinh có sự ổn định và thống nhất trong phương pháp dạy và học.